Hồng hoàng có tên khoa học Buceros bicornis, là loài chim mỏ sừng lớn nhất trong họ Hồng hoàng, với trọng lượng có thể lên đến 4kg, đạt chiều dài c‌ơ th‌ể 90-122cm.

Những con trưởng thành có sải cánh rộng đến 1,6m. Sải cánh ấn tượng khiến chúng trông đồ sộ và oai vệ.

Chúng phân bố ở vùng đồng bằng và vùng núi có khí hậu nhiệt đới, cận nhiệt đới ở một số nước Đông Nam Á, Ấn Độ và phía Nam Trung Quốc.

Người ta có thể dễ dàng nhận ra loài chim này dựa vào kích thước, trọng lượng c‌ơ th‌ể to lớn và đặc biệt là chiếc mỏ cong, to dài với màu sắc tươi tắn rực rỡ.

Chiếc mỏ với mũ mỏ đặc biệt này thường có màu vàng, vàng cam tươi, dễ dàng nhận diện từ xa, được cấu thành từ chất sừng keratin.

Trên thế giới có 60 loài chim hồng hoàng phân bố ở Châu Phi và Châu Á, hầu hết là loài mỏ sừng rỗng, duy chỉ có loài chim hồng hoàng ở Đông Nam Á là có mỏ sừng đặc. Con đực dùng chiếc “mũ sắt” này để đánh nhau tranh giành con cái.

Ở Việt Nam, loài chim quý hiếm này thường được phát hiện khi đang bay lượn trong rừng nguyên sinh Phong Nha – Kẻ Bàng cùng một vài nơi khác.

Hồng hoàng là loài chim mang trái tim ấm áp và rất chung tình. Cả đời chúng sẽ không đổi bạn đời và rất tận tâm, tận lực với gia đình, chung sức nuôi chăm chim con.

Dù sống thành đàn từ 20 - 40 cá thể nhưng Hồng hoàng sẽ chỉ tạo thành cặp 1 vợ 1 chồng duy nhất. Nếu không may bất trắc xảy ra với bạn đời, cá thể Hồng hoàng còn lại sẽ chịu sự cô độc hết đời.

Hồng hoàng mái thường chọn nơi làm tổ trong những lỗ rỗng trên thân các cây gỗ cao lớn nhất khu rừng.

Là loài ăn tạp, món ăn ưa thích của hồng hoàng là hoa quả, sâu bọ, côn trùng, thậm chí một số loài gặm nhấm nhỏ và cả các loài chim nhỏ khác.

Phần mỏ sừng của loài chim này là nguyên nhân khiến nó bị truy tìm gắt gao. Mỏ sừng được coi là chất liệu tốt để chạm khắc do có bề mặt trơn láng trên nền màu vàng óng nhờ các chất nhờn bảo vệ tiết ra từ tuyến phao câu có tác dụng làm lông mịn và không thấm nước.

Trong hàng trăm năm qua, sừng chim hồng hoàng mỏ cát được giới thợ thủ công Trung Quốc sử dụng để sáng tạo ra những tác phẩm có giá trị cao phục vụ cho giới giàu có và quyền lực nước này. Nghệ nhân Nhật Bản cũng chạm khắc mỏ sừng của loài chim với nhiều hình ảnh tinh xảo thành những núm nơi dây thắt lưng kimono của nam giới. Nhiều món đồ tinh xảo làm từ mỏ sừng chim vượt biển đến nước Anh và trở thành thời trang của giới quý tộc nước này vào thế kỷ XIX. Phần đầu sừng của chim cũng được người Ấn Độ ưa chuộng để tạo thành đồ trang trí cho quần áo.

Hiện nay, tình trạng buôn bán mỏ sừng loài chim vẫn tiếp tục diễn ra ngấm ngầm khó kiểm soát do giá trị của nó khoảng 6.150USD/kg – tức đắt gấp 3 lần ngà voi. Nạn tàn sát voi và tê giác để lấy ngà và sừng được kiểm soát tốt, song số phận của chim hồng hoàng mỏ cát đang bị đe dọa trầm trọng vì chưa được chính quyền quan tâm bảo vệ đúng mức.

Năm 2015, loài chim này được Tổ chức Thiên nhiên Quốc tế đưa vào mức độ gần như tuyệt chủng. Nhu cầu quá lớn ở Trung Quốc khiến số lượng loài chim này sụt giảm theo. Khách du lịch Trung Quốc ồ ạt tới Indonesia, mua mỏ chim hồng hoàng rồi về nước.

Mối lo chim hồng hoàng tuyệt chủng ở Indonesia là có cơ sở khi số lượng ngoài tự nhiên giảm nhanh chóng. Ngoài ra, những khu rừng cọ nơi chim sinh sống cũng bị đốn hạ, dành chỗ cho các đồn điền cao su. Năm 2015, các nhà khoa học dự báo rằng chỉ còn 3 đời nữa là chim hồng hoàng sẽ tuyệt chủng hoàn toàn.

Tờ Telegraph cho biết một lo ngại nữa là những kẻ săn trộm sẽ tìm tới Malaysia hay Thái Lan để tìm kiếm chim hồng hoàng. Khi nhu cầu gia tăng và giá một mỏ chim tăng đột biến, chắc chắn những kẻ săn trộm sẽ không dừng lại ở biên giới Indonesia. Cách duy nhất giải quyết tình trạng này là cấm triệt để các hoạt động buôn bán trái phép.

Hiện, loại chim này cũng có tên trong Sách đỏ IUCN và Sách Đỏ Việt Nam. Chúng thuộc nhóm IB - các loài động vật rừng đang bị đe dọa tuyệt chủng nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại...