Tại biên giới Mỹ-Mexico, cách không xa đường cao tốc, một danh sách viết tay nhiều cái tên bằng chữ tiếng Anh và Kirin (chữ viết cho nhiều ngôn ngữ Á-Âu) đặt trên bàn chờ. Trong số này xuất hiện một thành phần mới: Những người tị nạn đến từ Ukraine.

Tập trung tại biên giới, họ đang chờ đến lượt số thứ tự của mình. “Người ta nói có thể mất hai hay ba ngày”, người mang số thứ tự 884 - tên Valentina Shymanservska, làm nghề trồng hoa hướng dương đến từ ngoại ô Kharkov, Ukraine nói.

“Chắc chỉ vài phút nữa sẽ đến lượt tôi”, số 319 - tên Svyastoslav Urusky, sinh viên đại học từ Lvov cho biết.

Trong khi đó số 363 có tên là Maxim Polosov, làm nghề cải tạo nhà cửa ở Slovyansk, sốt ruột: “Không thể tin được chúng tôi vẫn phải chờ tiếp”.

Tính đến sáng 2/4, danh sách có hơn 1.200 người. Mỗi giờ lại có thêm hàng chục người Ukraine đến. Từ sân bay Tijuana, Mexico, một xe tải nhỏ đưa họ đến chiếc lều ở biên giới. Chỉ cần nói đến “danh sách”, mọi người tự động hiểu đó là gì.

"Đi xa nhất có thể"

Hồi tháng 3, Mỹ cam kết nhận khoảng 100.000 người tị nạn Ukraine, nhưng chưa có kế hoạch cụ thể cho những người này. Dân tị nạn không biết họ cần làm gì để đến Mỹ, hay sẽ được áp dụng chính sách thị thực và nhập cư nào. Ngày càng nhiều người Ukraine phải đặt chuyến bay đến Mexico, rồi từ đó đến biên giới Mỹ. Nhiều người kéo hành lý đi bộ, mang theo cả xe đẩy có trẻ nhỏ. 

Trên các trang mạng xã hội và ứng dụng nhắn tin, nhiều nhóm cộng đồng bao gồm hàng nghìn thành viên được lập ra, chia sẻ về quy trình từ Ukraine đến Mỹ. Theo quy trình này, từ các thành phố châu Âu, họ sẽ bay đến Cancún hoặc Mexico City, Mexico (người Ukraine không cần visa để vào Mexico). Sau đó họ bay thêm chuyến nữa đến Tijuana.

Trong khi chờ ở biên giới, các gia đình ngủ trong một khu lều trại cách điểm làm thủ tục khoảng vài trăm mét. Đây cũng là nơi người tị nạn từ khắp nơi trên thế giới đến Mỹ đã dùng trong những năm gần đây. Nhưng ít nhóm người tị nạn nào phải trải qua hành trình dài các chuyến xe buýt, tàu hỏa, máy bay nhiều như người Ukraine, theo Washington Post.

Theo chính sách của Mỹ, những người Ukraine sau khi đến biên giới sẽ được hưởng chương trình nhân đạo trong một năm.

Bên ngoài lều, nơi tình nguyện viên quản lý danh sách người tị nạn Ukraine chờ nhập cảnh vào Mỹ. (Ảnh: Washington Post)

Từ cuối tháng 2, Mariia Verkovska, 27 tuổi và hai người bạn – mang số thứ tự từ 299 đến 301– đã đi qua 9 quốc gia chỉ trong 10 ngày. Tại đây Verkovska tham gia một kênh Telegram gọi là “Ukraine Mexico”. Mỗi người vay được 1.300 USD để bay đến Tijuana.

Phần lớn thành viên gia đình họ vẫn còn ở lại Đông Bắc Ukraine. Những người cha, người anh thì không được đi vì phải chiến đấu. Các mẹ, các chị lựa chọn ở lại. Một số người ở khu vực chiến sự phức tạp thì không đi được.

Verkovska nói về lý do đến Mỹ: “Chúng tôi muốn đi xa Ukraine nhất có thể, và Mỹ là nơi xa nhất mà chúng tôi có thể nghĩ đến".

Nhiều nỗi lo gồng gánh

Cũng có một số người đến được Tijuana vì có họ hàng là công dân hoặc cư dân thường trú tại Mỹ. Hiện có khoảng 1 triệu người Mỹ gốc Ukraine sống ở đây. 

Mang số 658 và 659 trên danh sách - cậu bé Yshor 10 tuổi và cô bé Taisia 14 tuổi, đi cùng dì là Tanya Malko. Dì Malko đã từ Mỹ đến Ukraine đón hai đứa trẻ sau khi mẹ chúng quyết định ở lại thành phố Chernihiv.

Malko không biết khi qua biên giới, mấy dì cháu có được ở cùng nhau không. Cô đã nghe được thông tin rằng họ hàng có thể bị tách khỏi bọn trẻ nếu không phải người giám hộ hợp pháp.

Tatiana Pylypchuk, 25 tuổi; Elizabeth Babiychuk, 22 tuổi; và Mariia Verkovska, 27 tuổi, chờ ở Tijuana. (Ảnh: Luis Antonio Rojas/Washington Post)

Số 319 là Svyastoslav Urusky, 21 tuổi, đến từ Lvov, có ông bà sống ở Sacramento, Mỹ. Giống như nhiều người Ukraine, Urusky đã đến các đại sứ quán và lãnh sự quán Mỹ tại châu Âu hỏi về con đường sang Mỹ tị nạn.

“Họ nói với chúng tôi, ‘xin lỗi, chưa có bất kỳ phương án nào cho bạn’”, Urusky kể lại lời một quan chức đại sứ quán Mỹ ở Ba Lan. Vì vậy, anh và gia đình làm theo hướng dẫn trên Telegram, đặt vé máy bay đến Mexico.

Lúc 1 giờ chiều 1/4, tại biên giới, điện thoại của anh reo lên.

“Chúng tôi có đủ chỗ cho một gia đình nữa”, nhân viên nhập cư Mỹ nói từ phía bên kia hàng rào thép gai, gần nơi Urusky đang ngồi. Anh đứng dậy cười lớn.

Mariia Porplenko, 19 tuổi, gặp lại người nhà ở gần San Ysidro, biên giới Mỹ-Mexico. (Ảnh: Luis Antonio Rojas/The Washington Post)

Mỗi người Ukraine ở Tijuana đều có kế hoạch khác nhau về thời gian ở lại Mỹ. Có người dự định ở lại lâu dài, cũng có người chỉ ở tạm thời.

Bà Valentina Shymanservska, số 884, sở hữu một trang trại gần Kharkov. Bảy ngày trước, cháu trai 2 tuổi của bà, Danylo, và mẹ Alina, đã thoát khỏi thị trấn Shevchenko ở miền Đông Ukraine. Giờ Danylo vẫn hoảng sợ khi nghe thấy tiếng động lớn.

“Hai tuần”, Shymanservska nói về khoảng thời gian định ở lại Mỹ. “Chúng tôi sẽ quay về ngay ngày đầu tiên họ nói cuộc chiến đã kết thúc”.

Bà Valentina Shymanservska nghỉ ngơi tại gần cửa khẩu San Ysidro. (Ảnh: Luis Antonio Rojas/The Washington Post)

Những người mang hộ chiếu Nga

Anna Zinchenko, y tá người Mỹ gốc Ukraine, là một trong những tình nguyện viên quản lý "danh sách". Cô phải cố gắng quyết định nên ưu tiên những trường hợp nào. Cô cảm thấy áp lực khi cân nhắc ai sẽ đứng đầu danh sách vì tình trạng sức khỏe, hoặc vì có trẻ nhỏ đi cùng. 

Tại cửa khẩu Tijuana, các quan chức Mỹ chỉ thị rằng chỉ những người Ukraine mới được đưa vào danh sách. Một chính sách được gọi là Điều khoản 42 đã không cho phép những người xin tị nạn vượt qua biên giới vào Mỹ kể từ khi đại dịch COVID-19 bắt đầu. Chính sách đã được sử dụng trong khoảng 1,7 triệu trường hợp người di cư bị trục xuất tại Mỹ trong hai năm qua. Dù vậy, chính sách sẽ được dỡ bỏ vào tháng 5.

Hiện tại, người Ukraine được áp dụng các quy định miễn trừ điều khoản 42. Nhưng nhiều người trên đường di tản có họ hàng là người Ukraine còn bản thân mang hộ chiếu Nga. Họ chưa rõ điều gì sẽ xảy ra.

Số 939 - một phụ nữ Ukraine có con trai 1‌8 tuổ‌i mang hộ chiếu Nga hỏi tình nguyện viên: “Chúng tôi sẽ được qua chứ?”. Nhưng không có lời giải đáp.