Không giống nhiều em khác, Mingyu - một cậu bé 12 tuổi ở Bắc Kinh - đang trải qua một mùa hè cực kỳ bận rộn với lịch trình dày đặc các khóa học thêm: một khóa học tiếng Anh, hai chương trình đào tạo toán, một trại vật lý, cộng với các bài học tại ba trung tâm dạy kèm khác. Nếu như mọi năm, những trung tâm này đều hợp pháp hoạt động thì năm nay, tất cả các lớp học này là lớp "chui".

Trung Quốc mạnh tay cấm các hình thức dạy thêm

Đã một năm trôi qua kể từ khi Trung Quốc tiến hành cải cách "giảm kép" - một chiến dịch lớn nhằm loại bỏ sức nóng của cuộc đua giáo dục tại đất nước này. Chính phủ đã cấm nhà trường và giáo viên ra bài tập về nhà quá nhiều, cấm mở lớp học thuật vào cuối tuần và ngày lễ, hay tất cả các hình thức dạy kèm học riêng khác.

Chính sách này giống như một đòn giáng mạnh mẽ vào ngành công nghiệp gia sư vốn rất phát triển, dẫn đến việc sa thải nhân viên và thiệt hại tài chính trên quy mô lớn. Trước đây, nó được ước tính trị giá khoảng 2 nghìn tỷ nhân dân tệ. Chính phủ Trung Quốc hy vọng bằng cách này sẽ giảm bớt áp lực cho trẻ nhỏ và thúc đẩy bình đẳng xã hội.

Nhưng mọi thứ lại không diễn ra như "kế hoạch". Thay vì dạy thêm công khai như trước đây, một thị trường chợ đen lớn cho việc dạy thêm học thuật đã xuất hiện ở Trung Quốc sau lệnh cấm. Những trung tầm ngầm này chủ yếu phục vụ cho những gia đình giàu có, quan hệ tốt.

Mingyu là một ví dụ điển hình. Cha mẹ của cậu đều làm việc trong ngành tài chính của Bắc Kinh, bất chấp lệnh cấm, họ tiếp tục gửi con mình đến nhiều lớp học tư nhân. Họ có thể làm bất cứ điều gì cần thiết để giúp cậu bé có thể cạnh tranh trong hệ thống giáo dục khốc liệt của thủ đô.

Tao, mẹ của Mingy, nói rằng: "Nếu bạn muốn tìm tài nguyên, luôn có cách để có được chúng." Nhiều gia đình Trung Quốc cũng đang làm điều tương tự. Hiện đang có hàng chục phụ huynh ở Bắc Kinh và Thượng Hải vẫn gửi con cái đến các lớp học thêm vi phạm quy định chính phủ.

Những phụ huynh khác cho biết muốn đăng ký cho con mình học thêm, nhưng thiếu kết nối với trung tâm đào tạo. Một số cũng nói rằng vì không được học thêm nên con họ đã bị tụt hậu ở trường. 

Sự tồn tại của thị trường chợ đen này đang có nguy cơ phá hoại nghiêm trọng chính sách "giảm kép" của chính phủ, tuy nhiên các chuyên gia đầu ngành giáo dục cho biết có thể đấu tranh để loại bỏ nó. 

Cơn bão ngầm

Đối với chính quyền Trung Quốc, chính sách cấm dạy thêm đã trở thành một trò chơi bất tận. Sau khi chính sách "giảm kép" được công bố vào tháng 7 năm 2021, các quan chức đã ra lệnh cho hàng nghìn công ty dạy thêm chuyển đổi thành các tổ chức phi lợi nhuận hoặc ngừng hoạt động. Tuy nhiên, nhiều nhà cung cấp này lại chống lại lệnh cấm.

Nếu các tổ chức phi lợi nhuận tính phí chỉ 20 nhân dân tệ cho một lớp học kéo dài 30 phút, thì các công ty tư nhân lại tăng con số này lên đến 100 nhân dân tệ, thậm chí cao hơn. Nhiều trung tâm chỉ có thể thu hồi vốn bằng cách cung cấp các lớp học trực tuyến cho hàng trăm trẻ cùng một lúc.

Vì thế, không có gì ngạc nhiên khi có một số lượng lớn các công ty dạy thêm tiếp tục cung cấp lớp học tư nhân theo cách bí mật. Trong quý 2 năm 2022, Bộ giáo dục Trung Quốc đã tiến hành điều tra 140.000 tổ chức dạy thêm trên toàn quốc. Họ phát hiện ra gần 3.000 đang cung cấp dịch vụ dạy kèm học thuật bất hợp pháp. Bộ Giáo dục đã đóng cửa 464 trung tâm "ngoan cố" hoạt động sau lệnh cấm.

Nhu cầu về các lớp học tư nhân vẫn còn tương đối cao đối với các phụ huynh, do họ không hài lòng với chất lượng giáo dục do các trường học và các tổ chức phi lợi nhuận cung cấp. Trong cuộc khảo sát hồi tháng 6 của China Youth Daily, 62% phụ huynh nói rằng các trường học cần cải thiện các tiêu chuẩn của họ.

Trong trường học của cậu bé Mingy, việc trốn tránh lệnh cấm khá đơn giản. Phần lớn những trung tâm học thêm mà mẹ cậu gửi cậu và anh trai đến chưa bao giờ bị đóng cửa. Trong khi các công ty gia sư lớn nhất của quốc gia - New Oriental và TAL Education - đã buộc phải thu hẹp quy mô kinh doanh của họ một cách đáng kể sau lệnh cấm, thì nhiều công ty nhỏ hơn vẫn "lọt lưới" quy định.

Tao, mẹ của Mingy đã chọn các dịch vụ gia sư là những doanh nghiệp nhỏ, dù là học trực tiếp hay online, vì chúng không dễ bị phát hiện. Bà mẹ này còn tìm cách thay thế các trung tâm đã đóng cửa bằng cách hỏi nhiều phụ huynh khác. Hiện cô còn gửi con đến các lớp học với hai gia sư tiếng Anh riêng, hai trung tâm dạy kèm về kỹ năng đọc và viết tiếng Trung, và chương trình Olympic toán. Những trung tâm mới này không bao giờ công khai.

Giống như Tao, một phụ huynh khác ở Bắc Kinh tên Wu Xiaoxiao, cũng đã tìm ra giải pháp của mình. Khi trung tâm dạy kèm tiếng Anh của con gái cô đóng cửa vào năm ngoái, cô đã hợp tác với hai gia đình địa phương khác nhanh chóng tìm được một gia sư tiếng Anh người nước ngoài, đồng ý tổ chức các lớp học riêng tư 1 kèm 3 cho con mình.

Gia đình của Wu Xiaoxiao sống ở quận Haidian ở trung tâm Bắc Kinh - một khu vực nổi tiếng với sự cạnh tranh khốc liệt để giành vị trí đi học. Mùa hè này, con gái cô đang theo học hai chương trình tiếng Anh, một khóa tiếng Trung và các bài học toán, cũng như hàng loạt lớp học không mang tính học thuật như hội họa, múa ba lê, khoa học máy tính và bơi lội. Wu nói rằng thậm chí còn phải trả nhiều tiền hơn cho việc học thêm so với trước khi có chính sách "giảm kép".

Các gia đình thượng lưu sẵn sàng chi tiêu cho con cái học thêm

Một trong những mục tiêu của chiến dịch “giảm kép” là ngăn chặn các bậc cha mẹ chi những khoản tiền quá lớn cho việc học của con cái họ. Việc gửi trẻ đến nhiều trung tâm học thêm đã rất phổ biến - nó tốn kém đến mức tạo áp lực cho nhiều cặp vợ chồng không thể sinh thêm con.

Trong một số trường hợp, như gia đình của Wu, họ còn phải chi trả nhiều tiền hơn cho con cái mình.  Các dịch vụ gia sư giá cả phải chăng trên thị trường đại chúng đã biến mất, để lại những lựa chọn khác đắt tiền hơn.

Trước lệnh cấm, Wu chỉ phải trả hơn 20.000 nhân dân tệ một năm để gửi con gái đến trung tâm dạy kèm tiếng Anh. Bây giờ, cô đang trả gấp đôi số tiền đó cho các lớp học tư nhân. Tổng cộng, tiền học thêm đã tiêu tốn của gia đình khoảng 10.000 nhân dân tệ mỗi tháng. Tuy nhiên, gia đình Wu có công việc tốt và tổng thu nhập hàng năm lên đến hơn 1 triệu nhân dân tệ. Nhưng nhiều gia đình không may mắn như vậy. Các cặp vợ chồng trung bình ở Bắc Kinh chỉ kiếm được khoảng 1/4 so với thu nhập của gia đình Wu.

dịch vụ gia sư ngày càng đắt đỏ hơn, những gia đình trung lưu cũng không thể chạy đua nổi. Nhiều người lo ngại rằng khi những chính sách của chính phủ được thực hiện thì luật sẽ được thực thi như thế nào nhằm đảm bảo rằng họ không thiên vị hơn cho giới thượng lưu.

Mặc dù gia đình Wu không lo lắng về chi phí của các lớp học, nhưng cô ấy quan ngại về lịch trình học tập mệt mỏi của con gái mình. Ở Bắc Kinh, trẻ em thường sẽ bắt đầu các lớp học tư nhân khi chúng đến một độ tuổi nào đó. Wu nói rằng sự sắp xếp hiện tại không khiến con gái căng thẳng, nhưng cô không chắc khi lên các lớp cao hơn, cô bé có gặp rắc rối vì áp lực học thêm không.

Nói gì thì nói, Wu cũng cảm thấy mình không còn lựa chọn nào khác. Bạn cùng lớp con gái cô cũng đang phải trả thêm học phí trong suốt mùa hè, cô không muốn con mình bị tụt lại phía sau. Sự cạnh tranh trong giáo dục quá khốc liệt đã đưa các bậc phụ huynh hòa vào bầu "không khí chung" của xã hội, dù không muốn, nhưng họ vẫn phải làm vậy.

Áp lực cạnh tranh quá lớn buộc phụ huynh phải cho con học thêm

Nỗi lo lắng gia tăng

Không phải ai cũng như gia đình của Wu. Nhiều bậc cha mẹ mất khả năng tiếp cận các lớp học tư thục thường thậm chí còn lo ngại nhiều hơn. Chẳng hạn như Fan, một bà mẹ sống ở Thượng Hải, từng cho con gái đi học hai chương trình dạy kèm tiếng Anh và một lớp toán trước khi có lệnh cấm. Nhưng hiện tại, chỉ có duy nhất một trong số các trung tâm vẫn đang hoạt động. Kể từ khi chuyển đổi thành tổ chức phi lợi nhuận, trung tâm đã ngừng cung cấp lớp học trực tiếp và chỉ cung cấp bài giảng trực tuyến được thu âm trước.

Fan cho biết nhiều trung tâm đã đóng cửa sau cuộc cải cách nhưng không hoàn lại tiền cho cô. Tuy nhiên, vì cô không trả trước cho nhiều lớp học, nên so với nhiều phụ huynh khác, cô không bị mất quá nhiều tiền. 

Cho đến năm ngoái, Fan vẫn là một người mẹ thoải mái. Cô không bị ám ảnh nhiều về việc học hành của con mình. Nhưng hiện tại nỗi lo ngày càng gia tăng, con gái 11 tuổi của cô có vẻ học được rất ít từ các bài giảng trực tuyến và điểm của em bắt đầu tụt dốc. Cô cảm thấy khó chịu vì hiện tại không cho con mình đi học thêm ở lớp nào. Mặc dù chi tiêu cho việc học thêm của con cô đã giảm đi đáng kể nhưng cô lại phải dành nhiều thời gian để dạy con, tuy nhiên điều đáng nói là cô lại không thể dạy một cách có hệ thống như các trung tâm gia sư đã làm.

Fan hiện đang rất muốn tìm một trung tâm gia sư ngầm cho con gái mình, nhưng nói thì dễ hơn làm. Những doanh nghiệp bất hợp pháp này không quảng cáo vì sợ bị chính quyền "tóm", dẫn đến đóng cửa, còn những phụ huynh khác lại từ chối giúp đỡ. Cô biết rằng những cha mẹ khác vẫn cho con đi học thêm nhưng họ chỉ không muốn nói mà thôi, dường như họ đang cố tỏ cho người khác thấy con họ không phải học thêm mà vẫn dễ dàng đạt điểm cao ở trường.

Đó có lẽ là một thái độ phổ biến của giới phụ huynh. Họ đang muốn giữ bí mật cho gia sư riêng của con mình. Hoặc trong một số trường hợp, điều này là do họ lo lắng dính lứu đến các nhà chức trách. Hoặc có những phụ huynh muốn con mình có lợi thế hơn những đứa trẻ khác trong cuộc cạnh tranh khốc liệt tại các trường học.

Cha mẹ lo lắng nhiều hơn

Tìm lối thoát cho chính mình

Nỗi lo của các bậc cha mẹ chính là một tác dụng phụ khác của chiến dịch “giảm kép” trong việc loại bỏ hoàn toàn việc dạy thêm. Trong ngắn hạn, các gia đình giàu có nhất đã tìm ra lối thoát. Còn phần lớn các phụ huynh lại lo lắng nhiều hơn.

Cuối tháng 6 năm nay, hàng trăm phụ huynh ở Thượng Hải đã đua nhau tải về một ứng dụng có tên Think Academy, sau khi nghe tin công ty sẽ tổ chức đào tạo Olympic toán trong kỳ nghỉ hè. Công ty này dường như đã tìm ra cách để trốn tránh lệnh cấm dạy thêm. Các phụ huyng được thông tin rằng ứng dụng được đăng ký ở nước ngoài nên nó không vi phạm các quy định của Trung Quốc.

dịch vụ này được tính bằng đô la Singapore và sử dụng cả tài liệu giảng dạy tiếng Anh lẫn tiếng Trung. Tuy nhiên, các giáo viên của trường hầu hết là những người được thuê tại địa phương. Think Academy biết rằng họ đang chơi một trò chơi mạo hiểm. Đó là do bài học từ một dịch vụ dạy kèm khác gây chấn động ở Thượng Hải đã nhanh chóng bị đóng cửa trước đó. Đây là một tổ chức phi lợi nhuận, mặc dù nó là trung tâm hợp pháp nhưng các nhân viên đều là cựu giáo viên của TAL Education. Hàng nghìn phụ huynh đã đăng ký cho con của họ, quá tải đến mức khiến ứng dụng gặp sự cố khiến chính quyền địa phương vào cuộc, tạm ngừng hoạt động.

Hiện các phụ huynh đang trả học phí cao cho Think Academy mà không do dự. Có những thời điểm, nhân viên phải làm việc quá nửa đêm để đăng ký cho trẻ em tham gia chương trình mùa hè 12 buổi của công ty, chương trình này có giá 660 đô la Singapore (khoảng 3.200 nhân dân tệ).

Một bà mẹ họ Yang cho biết bà không muốn bỏ lỡ một lớp học cao cấp như vậy. Bà đã trả tiền cho ba chương trình Olympic toán học của con mình. Sự phổ biến liên tục của các khóa học Olympic toán học là một dấu hiệu khác cho thấy thách thức mà Trung Quốc phải đối mặt trong việc thay đổi thái độ của xã hội đối với giáo dục. Bà Yang cũng nói thêm rằng chừng nào còn "cửa hậu" vào các trường đáng mơ ước, thì cuộc cạnh tranh sẽ không dừng lại.

Còn một trung tâm dạy kèm toán khác ở Thượng Hải đã đăng ký như một tổ chức phi lợi nhuận để tuân thủ chính sách của chính phủ, nhưng đằng sau họ vẫn bí mật triển khai các lớp học trực tuyến trong kỳ nghỉ hè. Phụ huynh sẽ trả tiền học học vào một tài khoản riêng trên ứng dụng xã hội WeChat của Trung Quốc. 

Tạm kết

Với những gì đang diễn ra, một số phụ huynh ở Thượng Hải có cảm giác rằng các dịch vụ dạy kèm đang âm thầm quay trở lại. Còn các giáo viên thì lại khá thận trọng. Họ không biết mình có thể đi được bao xa. Chính sách vẫn được duy trì. Các nhà chức trách có thể thắt chặt giám sát của họ bất cứ lúc nào nên công việc kinh doanh dạy thêm vẫn đầy bất trắc.